รายงานสถานการณ์ การบริหารจัดการคนต่างชาติในช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19

MWG policy brief on Covid 19 การบริหารจัดการคนต่างชาติในช่วงการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19

นับตั้งแต่มีสถานการณ์การแพร่ระบาด Covid 19 MWG ได้รวบรวมสถานการณ์และนโยบายที่เกี่ยวข้องกับแรงงานข้ามชาติ โดยเอกสารฉบับนี้จะเน้นไปกลุ่มคนที่ตกหล่นและมาตรการที่ไม่คลอบคลุม โดยแบ่งประเด็น 1.สิทธิการอยู่อาศัยตามประเภทกลุ่มเอกสาร และลุคคลตกหล่น 2. การเข้าถึงการบรรเทาทุกข์ชั่วคราวและกลไกเยียวยาโดยภาครัฐและประกันสังคม 3. การละเมิดสิทธิแรงงาน ผลของการบังคับใช้ พรก.ฉุกเฉินและแรงงานข้ามชาติ 4. แรงงานข้ามชาติและการเข้าถึงบริการสุขภาพ

1. แรงงานข้ามชาติและสถานการณ์โควิด

ข้อมูลวันที่ 14 เมษายน 2564 ระบุมีผู้ติดเชื้อ 2551 คน มีคนติดเป็นกัมพูชา 1 คน มีคนติดเป็นพม่า 14 คน ลาว 1 8o นอกเหนือจากนี้ทางการพม่ารายงานว่า มีผู้ติดเชื้อที่เดินทางกลับทางไทยอีก 2 คน กระทรวงสาธารณสุขได้ออกหนังสือซึ่งรับรองการตรวจและรักษาสำหรับทุกคนในประเทศไทยแต่ยังไม่มีแนวปฏิบัติในกรณีแรงงานข้ามชาติและประชากรข้ามชาติ ทั้งที่มีและไม่มีเอกสาร เป็นผู้ป่วยโรคโควิด-19 ให้สามารถดำเนินการเข้ารับการรักษาและสถานพยาบาลสามารถเบิกตามกองทุนประกันสุขภาพแรงงานต่างด้าว/คนต่างด้าว กองทุนประกันสังคม หรือกองทุนประกันสุขภาพบุคคลที่มีปัญหาสถานะและสิทธิ การป้องกันและควบคุมโรคที่กระทำโดยหน่วยงานปกครองส่วนท้องถิ่นก็ไม่คลอบคลุมถึงแรงงานข้ามชาติ ซึ่งแรงงานข้ามชาติไม่ได้รับการให้ความรู้ รับแจกหน้ากาก อุปกรณ์เจล หรือการทำความสะอาดชุมชนต่างๆ

มาตรการตามพรก.ฉุกเฉินมีผลกระทบต่อแรงงานข้ามชาติ 1. แรงงานบางส่วนได้รับผลกระทบจากการรับจ้าง มีรายงานการเลิกจ้างของพนักงานโรงแรมในภูเก็ต พังงา โดยไม่มีการจ่ายค่าชดเชย หลายกิจการไม่มีการนำแรงงานเข้าเป็นผู้ประกันสังคม แรงงานไม่ได้รับการช่วยเหลือในภาวะฉุกเฉิน 2.แรงงานข้ามชาติส่วนใหญ่ไม่ได้มีเงินเก็บ(ออมเงินโดยการส่งเงินการกลับบ้าน)และเครือข่ายทางสังคมที่จะสนับสนุนยามเข้าสู่วิกฤติ 3. หลายกิจการเลิกจ้างแรงงานและสั่งให้แรงงานข้ามชาติพักงานอย่างไม่ถูกกฎหมาย ไม่มีการจ่ายชดเชยหรือค่าจ้าง รวมทั้งการเข้าถึงกลไกคุ้มครองและเยียวยายังเต็มไปด้วยอุปสรรค 4. นโยบายการจัดการแรงงานข้ามชาติก็ยังตึงตัว ไม่สามารถตอบสนองต่อสภาพตลาดแรงงานปัจจุบันได้ แนวปฏิบัติกับนโยบายยังไม่สอดคล้องกัน เช่น สำนักงานตำรวจตรวจคนเข้าเมืองยังคงขอให้แรงงานไปรายงานตัว 90 วัน แม้จะสามารถทำในระบบอิเล็กทรอนิกส์ได้ เป็นต้น

จากภาพข่าวแรงงานข้ามชาติมีแรงงานข้ามชาติเดินทางกลับประเทศต้นทางทำให้มีการแบนแรงงานข้ามชาติจากการใช้บริการขนส่งระหว่างจังหวัดอย่างไรก็ตามก็ยังมีแรงงานที่จ้างเหมาให้มีการจัดรถไปส่งที่ชายแดนและมีการจับกุม ซึ่งรัฐบาลไทยไม่มีมาตรการเยียวยาแรงงานข้ามชาติ ทำให้แรงงานที่ยังอยู่ในประเทศไทยอาจจะมีการเคลื่อนย้ายกลับประเทศต้นทาง หรือ มีความเสี่ยงที่จะตกอยู่ในสภาวะเข้าเมืองผิดกฏหมายจากการที่เอกสารเดินทางที่ถือหมดอายุ หรือ ถูกแจ้งออกอย่างไม่เป็นธรรม พื้นที่ชายแดนพบว่ามีการอพยพของแรงงานบางส่วนกลับไปอยู่บริเวณชุมชนไม่ไกลจากจุดข้ามด่านเพื่อรอจังหวะให้ด่านเปิด โดยสื่อพม่ารายงานว่าอาจจะจะมีการเปิดด่านวันที่ 15 เมษายน เป็นต้นไป แต่มีการคาดคะเนถึงการอพยพระลอกใหม่

กระทรวงแรงงานไม่มีนโยบายเฉพาะที่จะบรรเทาทุข์แรงงานข้ามชาติ ไม่ว่าจะเป็นการคุ้มครองฉุกเฉินระหว่างร้องเรียนค่าจ้างและเงินชดเชยต่างๆ การบรรเทาทุกข์แรงงานข้ามชาติที่ถูกทอดทิ้งจากนายจ้างภายใต้มาตรการล๊อคดาวน์ เข้าไม่ถึงปัจจัยสาธารณูปโภคและอุปโภค โดยไม่มีการจัดสรรค่าธรรมเนียมจากการทำใบอนุญาตทำงานมาคุ้มครองแรงงานข้ามชาติในภาวะวิกฤติ มีแต่มาตรการด้านเอกสารแต่ไม่สามารถบรรเทาทุกข์มนุษยธรรมใดๆ

2. แรงงานข้ามชาติในประเทศไทยกับการไม่ได้รับสิทธิอยู่อาศัยชั่วคราวขณะวิกฤติ

MWG ได้ประมาณการณ์จำนวนแรงงานข้ามชาติและผู้ติดตามซึ่งครั้งหนึ่งเคยมีเอกสารเดินทางแต่ปัจจุบันตกเป็นแรงงานที่มีสถานะเข้าเมืองผิดกฎหมายจำนวน 500,000 คน ซึ่งมีบางส่วนอาจจะเดินทางกลับไปยังประเทศต้นทาง โดยปัญหาที่พบคือ 1. แรงงานได้มีการเปลี่ยนย้ายนายจ้างแต่นายจ้างแจ้งย้ายเข้าและย้ายออกไม่ทันตามที่กำหนดไว้ 2. แรงงานที่ไม่ประสงค์จะทำงานต่อแต่ด่านชายแดนปิดก่อน ทำให้แรงงานไม่สามารถเดินทางกลับได้ 3. แรงงานที่ถูกเลิกจ้าง ถูกปิดงาน หรือ ถูกสั่งพักงาน และ 4 แรงงานข้ามชาติและคนต่างชาติที่ไม่มีเอกสารเดินทาง โดย MWG ได้ทำหนังสือถึงนายกรัฐมนตรี[1] ให้สำนักงานตรวจคนเข้าเมืองพิจารณาอนุญาตให้สำหรับคนต่างชาติอื่น ๆ ที่อาจจะยังไม่มีสถานะเข้าเมืองถูกกฎหมาย พักอยู่อาศัยในท้องที่ที่อยู่ในปัจจุบันระหว่างรอการส่งกลับ หรือจนกว่าจะมีมาตรการอื่น ๆจากรัฐตามแต่กรณี โดยอาศัยอำนาจตามมาตรา 54 วรรคสามและวรรคสี่มา พรบ. คนเข้าเมือง โดยเป็นการแก้ไขปัญหาแรงงานข้ามชาติ เดินทางอพยพกลับประเทศต้นทางแม้ว่าด่านชายแดนปิด อนึ่งการที่เปิดให้มีการต่อวีซ่าอัติโนมัติตามมาตรการบรรเทาของมหาดไทยก็ไม่ได้มีการพูดถึงคนที่ไม่มีเอกสารเข้าเมือง ซึ่ง MWG ประมาณการณ์ว่าอาจจะมีสูงถึง 500,000 คนในประเทศไทย

MWG รวบรวมข้อมูลสถิติแรงงานข้ามชาติที่เคยและกำลังมีเอกสารทำงานตามกฎหมายเป็นตารางข้างล่าง เพื่อให้เห็นกลุ่มประชากรที่หลุดจากมาตรการผ่อนผันสิทธิการอยู่อาศัยตามกฎหมาย

3. สิทธิการเยียวยา มาตรการคุ้มครอง โดยภาครัฐและภาคเอกชน

4. สถานการณ์ละเมิดสิทธิแรงงาน

MWG ได้รวบรวมกรณีศึกษาที่แรงงานข้ามชาติเผชิญขณะเกิดวิกฤติโควิด

กรณีศึกษาที่ 1  แรงงานข้ามชาติทำงานมากว่า 4 ปีแล้ว แต่เพิ่งเข้าประกันสังคมตามมาตร 33 เพียง 2 เดือน และนายจ้างปิดกิจการชั่วคราว

ลูกจ้างเพศหญิง อายุ 30 ปี ระยะเวลา 4 ปี (ตั้งแต่ ปี2559 ) ลูกจ้างรับค่าจ้างเป็นรายเดือนเดือนละ 10,500 บาท ปกติจะจ่ายค่าจ้างทุกวันที่ 5 เดือนถัดไป ทั้งนี้นายจ้างเพิ่งเริ่มนำลูกจ้างเข้าระบบประกันสังคมเมื่อเดือนกุมภาพันธ์  2563 เมื่อวันที่ 23 มี.ค.63 นายจ้างแจ้งว่าปิดร้านเนื่องกลัวโรคระบาดและแจ้งกับลูกจ้างจะจ่ายค่าจ้างค่าจ้างครึ่งหนึ่งของค่าจ้างปกติต่อเดือน  กรณีนี้ลูกจ้างทำงานมา 4 ปีแล้ว แต่เพิ่งได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นผู้ประกันตนเพียง 2 เดือน  ทำให้ไม่สามารถรับสิทธิในประกันการว่างงานได้ ทั้งที่ควรจะได้สิทธินั้น   เมื่อนายจ้างพาแรงงานขึ้นทะเบียนแล้วเป็นไปได้ว่าเจ้าหน้าที่ไม่ได้สอบถามข้อเท็จจริงเรื่องระยะเวลาการจ้างงานเพื่อให้แรงงานได้รับสิทธิในประกันสังคมที่ควรได้รับ หรือมีการแจ้งข้อมูลอันเป็นเท็จต่อเจ้าหน้าที่ ทำให้แรงงานรายนี้ไม่ได้รับการคุ้มครองจากกองทุนประกันสังคม

กรณีศึกษาที่ 2  ร้านหมูกะทะปิดร้านตามคำสั่งผู้ว่าฯ ไม่จ่ายค่าจ้างระหว่างหยุดกิจการชั่วคราวไม่ได้นำแรงงานขึ้นทะเบียนประกันสังคม

ร้านหมูกะทะ มีแรงงานข้ามชาติชาวเมียนมาประมาณ 20-23 คน จ้างแรงงานเป็นพนักงานรายวันและไม่ได้นำแรงงานขึ้นทะเบียนประกันสังคม โดยแรงงานมีเพียงบัตรประกันสุขภาพเท่านั้น  เมื่อวันที่ 23 มีนาคม 2563 ผู้ว่าราชการจังหวัดฯได้มีคำสั่งให้ร้านอาหารปิดกิจการชั่วคราว  ร้านหมูกะทะจึงแจ้งกับพนักงานว่าต้องปิดร้านชั่วคราวตามคำสั่งของผู้ว่าฯ  ทั้งนี้ จะให้พนักงานพักอาศัยในที่นายจ้างจัดหาให้ตามปกติและนายจ้างจะรับผิดชอบเรื่องค่าน้ำ ค่าไฟและอาหาร 3 มื้อตามปกติ  แต่ไม่สามารถจ่ายค่าจ้างให้ได้เนื่องจากจ้างงานเป็นรายวัน

ข้อสังเกตุ การจ้างงานในร้านอาหารเป็นงานบริการที่เข้าข่ายต้องเข้าประกันสังคม  แต่นายจ้างกลับใช้ระบบประกันสุขภาพแทน ซึ่งกรณีนี้นายจ้างฝ่าฝืนกฎหมายไม่เข้าประกันสังคม  ไม่มีแนวทางปฏิบัติจากประกันสังคมที่จะไปติดตามจากนายจ้างโดยกองทุนออกให้ก่อนและเรียกเก็บเพิ่มจากนายจ้าง แรงงานไม่เข้าใจว่าเป็นแรงานรับจ้างรายวันก็ต้องได้รับค่าจ้างระหว่างหยุดกิจการชั่วคราว แต่เนื่องจากภาวะการถดถอยทางเศรษฐกิจก็คงไม่เสี่ยงที่จะไปร้องเรียนขอค่าจ้างระหว่างหยุดงาน เนื่องจากเสี่ยงที่จะไม่ได้งานใหม่ตามกรอบเวลาที่กฎหมายกำหนด ( 15 วันนับจากนายจ้างเดิมแจ้งออก) และเสี่ยงที่จะไม่มีที่พักและอาหารที่จัดหาโดยนายจ้าง

กรณีที่ 3 แรงงานตามระบบ โรงงานอาหารส่งออก

โรงงานแห่งนี้มีแรงงานข้ามชาติและแรงงานไทยประมาณ 160 กว่า คน  เนื่องจากสถานการณ์การควบคุมโรด บริษัทจึงปิดประกาศหยุดกิจการชั่วคราวเป็นเวลา 60 วัน  โดยรับจะชำระค่าจ้างให้แรงงานเป็นเวลา 15 วัน  มีแรงงานข้ามชาติจากเมียนมาจำนวน 60 คน ที่นำเข้าตามระบบ MoU  ตัดสินใจเดินทางกลับประเทศต้นทางเพราะได้รับค่าจ้างเพียง 15 วันซึ่งไม่เป็นไปตามกฎหมาย แรงงานมีความประสงค์จะขึ้นทะเบียนเพื่อขอรับสิทธิในกองทุนประกันสังคมเพื่อรับเงินชดเชยเนื่องจากนายจ้างหยุดกิจการชั่วคราว(สิทธิเท่ากันกับกรณีว่างว่าง)แต่ปรากฎว่าไม่สามารถไปใช้สิทธิได้ เนื่องจากจะต้องใช้เอกสารของนายจ้างประกอบด้วย

กรณีที่ 4 บริษัทผลิตเฟอร์นิเจอร์ในจังหวัดสมุทรสาคร เลิกจ้างแรงงาน 49 คน อ้างต้องรอเอกสารนำเข้า MoU

บริษัทฯผลิตเฟอร์นิเจอร์ชื่อดังแจ้งออกแรงงานจำนวน 49 คน เมื่อวันที่ 13 มีนาคม 2563 แต่ยังให้แรงงานทำงานจนถึงวันที่ 31 มีนาคม โดยไม่แจ้งแรงงานว่าได้แจ้งชื่อออกกับสำนักงานจัดหางานแล้วตั้งแต่วันที่ 13 มีนาคม 2563 ปฎิเสธไม่จ่ายค่าชดเชย อ้างว่าแจ้งออกชั่วคราวระหว่างรอเอกสารนำเข้า MoU ซึ่งแรงงานจ่ายค่าดำเนินการไปแล้วจำนวน 12,500 บาท กับบริษัท และบริษัทได้ให้บริษัทจัดหางานดำเนินการแทน  แรงงานไม่กล้าร้องเรียนเนื่องจากยังมีความหวังจะกลับไปทำงานที่บริษัทเดิม  แม้จะเข้าเงื่อนไขให้เปลี่ยนย้ายนายจ้างได้แต่ภาวะนี้ทำให้แรงงานไม่กล้าเสี่ยงหางานใหม่ และเมื่อแรงงานไปขอขึ้นทะเบียนว่างงานสำนักงานประกันสังคมแจ้งว่าบริษัทยังไม่ได้แจ้งยกเลิกการจ่ายเงินสมทบ บริษัทยืนยันไม่ช่วยเหลือใดๆแก่แรงงาน แต่ถ้ามีแรงงานจะกู้ยืมเงินในระหว่างนี้ก็จะให้กู้

  นายจ้างอ้างว่าเนื่องจากสถานการณ์โควิดทำให้ไม่สามารถเดินทางไปรับเอกสาร MoU ที่จะทำให้แรงงานกลุ่มนี้ได้เอกสารเพื่ออยู่และทำงานต่อได้ กลับดำเนินการแจ้งออกแต่ไม่ยินยอมจ่ายค่าชดเชย สำนักงานประกันสังคมโดยภาระให้แรงงานในการเอาหลักฐานมาให้ และปัญหาฐานข้อมูลที่ไม่เชื่อมโยงกันของกรมการจัดหางานและสำนักงานประกันสังคมสร้างภาระให้กับแรงงานในการเข้าถึงสิทธิตามกฎหมาย